O fundacji

Od 18 września na stronie internetowej Muzeum Powstania Warszawskiego: www.1944.pl  można obejrzeć oryginalne zdjęcia lotnicze z września 1944 roku. Są to fotografie wykonane podczas lotu zwiadowczego z pokładu rosyjskiego samolotu, ukazujące sytuację głównie na lewym brzegu Wisły podczas Powstania Warszawskiego. Na zdjęciach oprócz nazw miejscowości zaznaczone są obiekty o charakterze militarnym, tj. okopy, stanowiska dział przeciwlotniczych czy karabinów maszynowych, oraz obiekty strategiczne, np. mosty.

Dzięki wsparciu Fundacji PGZ oraz jej fundatora – Polskiej Grupy Zbrojeniowej, Muzeum Powstania Warszawskiego wzbogaciło się o zbiór archiwalnych fotografii lotniczych wykonanych 18 września 1944 roku o godz. 11.30. Na zbiór składają się 33 posklejane zdjęcia (jedno fragmentaryczne) o wymiarach 22 cm na 16,5 cm, co daje panoramę o długości ok. 5 m, obejmującą obszar od wsi Opacz poprzez Warszawę do Burakowa.

Zdjęcia zostały wykonane przez sowiecki 72 Samodzielny Pułk Zwiadu Lotnictwa 16 Armii Lotniczej. Dzięki kolejnym numerom na odbitkach wiemy, że jest to wybór spośród blisko 100 zdjęć (od nr 737 do 833) zrobionych w czasie przelotu. Fotografie zawierają opisy czerwonym i czarnym atramentem z zaznaczonymi okopami, mostami i stanowiskami obrony przeciwlotniczej oraz nazwami miejscowości.

Fotografie są pierwszymi zdjęciami lotniczymi w kolekcji ikonograficznej Muzeum Powstania Warszawskiego. Mają dwa ważne walory poznawcze: varsavianistyczny i historyczny. Dokumentują długi przelot samolotu wzdłuż Wisły z południa na północ, dzięki czemu możemy zobaczyć, jak wtedy wyglądały tereny dzisiejszej Warszawy. Obok gęstej, historycznej zabudowy ówczesnej stolicy możemy podziwiać pola i łąki obecnego Ursynowa i Mokotowa. Zdjęcia wykonano ukośnie z niskiego pułapu, dzięki czemu można rozpoznać poszczególne budynki, szczególnie w centrum miasta. Doskonale widoczne są tereny Śródmieścia (Muzeum Narodowe, Dworzec Główny, plac Napoleona, Pałac Saski) i bardzo już zburzone Stare Miasto. Tak dokładny obraz miasta w 49. dniu Powstania Warszawskiego pozwoli na potwierdzenie lub podważenie wielu historycznych hipotez i datowań.

Na uwagę zasługuje brak zdjęć na odcinku od ul. Bartyckiej do Al. Jerozolimskich (odcinek o długości ok. 2,5 km). Trudno ustalić, z czego wynika ta luka fotograficzna. Wiadomo, że w nocy z 17 na 18 września 1944 roku na Czerniaków przeprawiły się posiłki zza Wisły – ok. 60 żołnierzy z 9 Pułku Piechoty 3 Dywizji Piechoty 1 Armii Wojska Polskiego. Obrońcy przyczółka czerniakowskiego odpierali kolejne ataki wroga, stopniowo tracąc teren. Do wieczora Niemcy opanowali całą ul. Czerniakowską. W tym dniu Warszawa otrzymała największy ze zrzutów. 107 amerykańskich „latających fortec” – czterosilnikowych Boeingów B-17 – pojawiło się nad miastem między godz. 12.00 a 13.00. Zrzucono wówczas 1170 zasobników z bronią, amunicją, żywnością i zaopatrzeniem medycznym. Powstańcom udało się odebrać zaledwie 25% zrzutu (228 zasobników).

Zdjęcia lotnicze zostały opracowane przez historyków i varsavianistów Muzeum oraz zostały poddane konserwacji. Odwrocie fotografii zostało oczyszczone za pomocą skalpela, gumek różnej twardości, a także miejscowo sztyftem z włókna szklanego. Przedarcia podklejono odpowiednio dobarwioną bibułką japońską za pomocą klajstru ze skrobi pszennej, w ten sam sposób uzupełniono ubytki. Fragmenty te zostały pokryte roztworem żelatyny. Na koniec wykonano retusz scalający za pomocą akwareli.

Zachęcamy do obejrzenia filmu opracowanego przez Muzeum Powstania Warszawskiego.

Zdjęcia lotnicze z 18.09.1944 r. ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego – fot. Michał Zajączkowski / Muzeum Powstania Warszawskiego